Poradnik instalatora

•  Norma PN-EN806-2:2005 (U) „Wymagania dotyczące wewnętrznych instalacji wodociągowych do przesyłu wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Część 2: Projektowanie.”

Norma ta dotyczy projektowania wewnętrznych instalacji wodociągowych i dlatego jest także uwzględniona przez w/w Rozporządzenie Ministra Infrastruktury. Nakłada ona obowiązek zabezpieczania zaworami antyskażeniowymi również instalacji wewnętrznych.

Oznacza to w praktyce, że projektant musi uwzględniać nie tylko ochronę antyskażeniową wodociągu zewnętrznego, ale również zabezpieczenie poszczególnych instalacji wewnętrznych budynku i ochronę poszczególnych użytkowników instalacji wewnętrznych (np. mieszkańców między sobą).

Zatem, w zależności od typu instalacji wewnętrznej i potencjalnych zagrożeń, jakie się tam pojawiają, konieczne jest stosowanie zaworów antyskażeniowych również na odgałęzieniach indywidualnych i punktach poboru wody. Główne przyłącze wodociągowe nie jest jedynym miejscem, w którym wymagane jest stosowanie zaworu antyskażeniowego.

•  Normy produktowe

Normy produktowe określają zasady budowy i wymagania techniczne (zakres stosowania, wymiary, właściwości fizyko- chemiczne, hydrauliczne, mechaniczne i akustyczne) danych grup zaworów antyskażeniowych.

Najważniejsze z nich to:

•  PN-EN 12729:2005: Urządzenia zapobiegające zanieczyszczeniu wody do picia w wyniku przepływu zwrotnego. Izolator przepływów zwrotnych z możliwością nadzoru, z obniżoną strefą ciśnienia – Rodzina B, typ A.

•  PN-EN 13959:2005 (U): Zawory zapobiegające zanieczyszczeniu wody o średnicach DN 6 do DN 250 – Rodzina E, typ A, B, C i D.

•  PN-EN 14367:2005 (U): Urządzenia zabezpieczające przed przepływem zwrotnym nie regulowane ze strefą zróżnicowanego ciśnienia – Rodzina C, typ A.

•  PN-EN 14451:2005 (U): Urządzenia zapobiegające zanieczyszczeniu wody do picia w wyniku przepływu zwrotnego. Przerywacze próżni DN 8 do DN 80 – Rodzina D, typ A.

•  PN-EN 14452:2005 (U): Urządzenia zapobiegające zanieczyszczeniu wody do picia w wyniku przepływu zwrotnego. Przerywacz na przewodzie z otworem napowietrzającym i elementem ruchomym DN 10 do DN 20 – Rodzina D, typ B.

•  PN-EN 14454:2005 (U): Urządzenia zapobiegające zanieczyszczeniu wody do picia w wyniku przepływu zwrotnego. Izolator przepływów zwrotnych na przyłącze do węża DN 15 do DN 32 – Rodzina H, typ A.

Wszystkie w/w uregulowania są zharmonizowane z prawnymi aktami Unii Europejskiej. Szczególną uwagę należy zwrócić na wymagania dotyczące najbardziej popularnych grup zaworów antyskażeniowych, tj. PN-EN 12729 (dot. izolatorów przepływów zwrotnych rodziny BA) oraz PN-EN 13959 (dot. zaworów antyskażeniowych rodziny E – wśród których najpopularniejsze są zawory EA).

•  Certyfikaty

Istnieją ścisłe uwarunkowania stawiane zaworom antyskażeniowym, jako newralgicznym i wyrafinowanym urządzeniom. Oznacza to, że producenci nie mogą używać określenia„zawory antyskażeniowe”w stosunku do swoich produktów, o ile nie spełniają one szczegółowych wymogów stosownych norm produktowych (a tego typu praktyki niestety miały/mają miejsce). Zgodność z wymaganiami technicznymi i jakościowymi podanymi w w/w normach musi zostać potwierdzona badaniami i odpowiednim certyfikatem, wydawanym przez instytucję do tego uprawnioną (np. BV, DVGW, NF, WRC). Każdy producent zaworów antyskażeniowych obowiązany jest przedstawić taki dokument (certyfikat produktowy) na żądanie.

Niezależnie wymagane jest dopuszczenie do kontaktu zaworu z wodą pitną, czyli atest PZH (Państwowego Zakładu Higieny).

Oczywiście, wszystkie zawory antyskażeniowe SOCLA są produkowane w oparciu o normy produktowe. Potwierdzeniem tego są aprobaty stosownych europejskich jednostek certyfikujących.

•  Obowiązek kontroli

Zgodnie z obowiązującymi przepisami zawory antyskażeniowe powinny być raz do roku poddawane weryfikacji poprawności działania przez osoby wykwalifikowane w tym zakresie.

W myśl Art.62 ust.1 ustawy Prawo budowlane, w czasie użytkowania obiektu budowlanego, na jego właścicielu lub zarządcy spoczywa obowiązek przeprowadzania:

(...) kontroli okresowej, co najmniej raz w roku, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego elementów (…) instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania (...)

Do grupy tego typu urządzeń należy zaliczyć zawory antyskażeniowe. Jako newralgiczne zabezpieczenia instalacji wodociągowych, zawory antyskażeniowe muszą być badane pod kątem ich sprawności i poprawności działania, a wyniki badań ewidencjonowane. Zastosowanie będzie miała tu norma opisana poniżej.

Norma PN-EN806-5:2012 „Wymagania dotyczące wewnętrznych instalacji wodociągowych do przesyłu wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi – Część 5: Działanie i konserwacja.”

Norma jasno i precyzyjnie opisuje zasady prowadzenia okresowych przeglądów i inspekcji urządzeń wchodzących w skład instalacji wodociągowych, ze szczególnym uwzględnieniem zaworów antyskażeniowych. W dokumencie tym szczegółowo zdefiniowano pojęcie przeglądu jak i inspekcji okresowej. Opisano również sposób ich prowadzenia oraz okresy czasu po upływie których należy je przeprowadzać dla poszczególnych rodzin zaworów antyskażeniowych.

Urządzenie manometryczne do sprawdzania zaworów rodziny BA.

Dobór zaworów antyskażeniowych

•  Klasyfikacja kategorii płynów, które mają lub mogą mieć kontakt z wodą pitną

Wyciąg z normy PN-EN1717 (pkt. 5.2):

Kategoria 1 – Woda wypływająca bezpośrednio z sieci wodociągowej przeznaczona do użytkowania przez człowieka do celów konsumpcyjnych.

Kategoria 2 – Płyn nie stanowiący zagrożenia dla zdrowia człowieka. Płyn uznawany za zdatny do konsumpcji przez człowieka, łącznie z wodą pochodzącą z instalacji wodociągowej, gdzie mogły nastąpić zmiany w smaku, zapachu, barwie lub temperaturze (na skutek podgrzania lub schłodzenia).

Kategoria 3 – Płyn stanowiący pewne zagrożenie dla zdrowia człowieka z uwagi na obecność jednej lub wielu substancji szkodliwych.*

Kategoria 4 – Płyn stanowiący zagrożenie dla zdrowia człowieka z uwagi na obecność jednej lub wielu substancji toksycznych lub bardzo toksycznych* albo jednej lub wielu substancji radioaktywnych, mutagennych bądź rakotwórczych.

Kategoria 5 – Płyn stanowiący zagrożenie dla zdrowia człowieka z uwagi na obecność substancji mikrobiologicznych bądź wirusowych.

*) Granicą pomiędzy kategorią 3 i 4 jest wielkość dawki substancji szkodliwych LD50 = 200 mg/kg wagi ciała, zgodnie z dyrektywą Unii Europejskiej 93/21 EEC z 27 kwietnia 1993 r.

•  Rodzaj zespołu zabezpieczającego należy dobrać zależnie od kategorii potencjalnie cofającego się płynu, przed którym należy chronić układ wodociągowy

Istnieje bardzo wiele rodzin zespołów zabezpieczających. Armatura SOCLA, która stanowi najszerszą ofertę w tym zakresie na polskim rynku, jest tego najlepszym odzwierciedleniem. Jednak z praktycznego punktu widzenia można wyróżnić kilka podstawowych rodzin zaworów antyskażeniowych, za pomocą których możliwe jest zabezpieczenie skuteczne i zgodne z obowiązującymi przepisami.

Instalacja zaworów antyskażeniowych

• Miejsce montażu

Jako miejsce, w którym zawór antyskażeniowy powinien być obligatoryjnie zamontowany wskazuje się punkt początkowy wewnętrznej sieci wodociągowej, tj. punkt za zestawem wodomierza głównego od strony instalacji. Oddzielne zabezpieczenia powinny być zainstalowane:

– w punktach czerpalnych,

– na odgałęzieniach instalacji głównej zasilających: część produkcyjną i/lub usługową albo wyposażenie dodatkowe (np. zestaw kotłowy, instalację hydrantową, system zraszania ogrodowego, etc.).

Większość urządzeń podłączonych do punktów czerpalnych wyposażona jest we własne indywidualne systemy zabezpieczające. Znajdują się one w urządzeniach domowych (jak pralki, zmywarki, urządzenia sanitarne) oraz w nowoczesnych bateriach czerpalnych. W związku z powyższym zabezpieczanie punktów poboru wody dotyczy głównie zakładów przemysłowych i usługowych, gdzie zawór antyskażeniowy powinien być instalowany niezależnie (np. na przyłączu węża do spłukiwania posadzki).

Natomiast szczególną uwagę należy zwrócić na odgałęzienia instalacji głównej o specjalnym przeznaczeniu. Te muszą być wyposażone w dodatkowe zabezpieczenia, stosownie do sposobu wykorzystania danej instalacji. Oznacza to, że np. budynek jednorodzinny z częścią usługową (np. warsztat samochodowy) powinien mieć zainstalowany zawór antyskażeniowy na przyłączu głównym (rodzina EA) oraz niezależny zawór na odgałęzieniu instalacji do części usługowej (rodzina BA). Dodatkowe zabezpieczenie służy ochronie wody zarówno w sieci wodociągowej, jak i w instalacji domowej.

• Schematy instalacji zaworów antyskażeniowych

a. Przyłącze z zaworem rodziny EA	b. Przyłącze z zaworem rodziny BA

Zespół zabezpieczający rodziny EA składa się kolejno z: zaworu odcinającego i zaworu antyskażeniowego EA.

Zespół zabezpieczający rodziny BA składa się kolejno z: zaworu odcinającego, niezależnego filtra, zaworu antyskażeniowego BA i drugiego zaworu odcinającego. Niezależnie należy zapewnić dopływ do kanalizacji dla płynu odprowadzanego przez zawór upustowy w zaworze BA.

• Poprawna instalacja – wymagania

• łatwy dostęp do urządzenia (kontrola, przeglądy, wymiany),

• zapewnienie odpływu do kanalizacji w przypadku urządzeń posiadających zawór upustowy,

• urządzenie NIE może być instalowane w miejscu narażonym na zalewanie,

• praca w środowisku powietrznym niezanieczyszczonym,

• warunki techniczne (instalacja w odpowiednim położeniu, zachowanie odcinków prostych, armatura towarzysząca).

Przykłady aplikacji zaworów antyskażeniowych

Norma klasyfikuje płyny, które mogą wtórnie zanieczyścić wodę wodociągową. Dobór rodzaju zespołu zabezpieczającego zależny jest właśnie od kategorii potencjalnie cofającego się płynu. Analiza najczęstszych przypadków zastosowań umożliwia określenie typowych aplikacji, tj. można zaproponować dobór urządzeń zabezpieczających w zależności od rodzaju obiektu i typu instalacji. Poniżej skupiono się jedynie na najczęściej spotykanych przyłączach.

• Dom jednorodzinny z wyposażeniem podstawowym
		Przyłącze główne: rodzina EA EA291NF, EA251, EA251CC (dla przyłączy kątowych), EA453
Uzasadnienie: Przyjmuje się założenie, że wszystkie urządzenia domowe (jak pralka, zmywarka, urządzenia sanitarne) wyposażone są w odpowiednie indywidualne zabezpieczenia (np. przerwa powietrzna.Wówczas płyn, jaki może pojawić się w instalacji, jest co najwyżej kategorii 2.
• Dom jednorodzinny z dodatkowym wyposażeniem
		Przyłącze główne: j.w. (rodzina EA) Dodatkowa instalacja dobór (XY) w zależności od kategorii płynu, np.: – basen z systemem dezynfekcji: BABM, BA4760 – nadziemny system zraszania: CA2096 – instalacja p.poż.: EA291NF, EA453
Uzasadnienie: W przypadku gdy dodatkowe wyposażenie nie posiada ochrony indywidualnej, musi ono zostać niezależnie zabezpieczone. Wymóg taki nakłada norma PN-EN806-2.
• Dom jednorodzinny z częścią usługowo-produkcyjną
		Przyłącze główne: j.w. (rodzina EA) Część usługowo-produkcyjna dobór (XY) w zależności od kategorii płynu - najczęściej oddzielona za pomocą zaworów rodziny BA, tj. BABM, BA4760
Uzasadnienie: Każda instalacja dodatkowa musi zostać oddzielona od instalacji bytowej niezależnym zabezpieczeniem. Część usługowo- produkcyjną traktować należy jako niezależną instalację, wymagającą indywidualnej analizy pod kątem zagrożenia i niezbędnych zabezpieczeń. Wymóg taki nakłada norma PN-EN806-2.
• Instalacja p.poż
		Przyłącze główne: j.w. (rodzina EA) EA291NF, EA251, EA251CC (dla przyłączy kątowych), EA453
Uzasadnienie: Zakładając, że instalacja p.poż jest okresowo płukana (zgodnie ze szczegółowymi wytycznymi w tym zakresie), woda w niej znajdująca się jest co najwyżej kategorii 2 – tj. podgrzana lub schłodzona. Każde odgałęzienie od instalacji wodociągowej do instalacji p.poż. musi posiadać niezależne zabezpieczenie.
• Budynek mieszkalny wielorodzinny
		Przyłącze główne: rodzina BA BABM, BA4760
Uzasadnienie: Z uwagi na fakt korzystania z wody przez wielu użytkowników, znacznie zwiększa się ryzyko wystąpienia kontaktu z płynem o kategorii gorszej niż 2. Dodatkowo wysokie ciśnienie statyczne w instalacji wew. budynków wielokondygnacyjnych zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia przepływu zwrotnego ciśnieniowego. Stosowanie zabezpieczeń rodziny BA w budynkach wielorodzinnych jest zalecane również przez COBRTI Instal.
• Obiekt usługowy i zakład przemysłowy
		Przyłącze główne: rodzina BA BABM, BA4760 Wewnętrzne instalacje technologiczne: dobór (XY) w zależności od kategorii płynu
Uzasadnienie: W instalacjach technologicznych niezwykle często pojawia się niebezpieczeństwo występowania płynów gorszych (wyższych) kategorii. Dodatkowo, często ciśnienie panujące w takich instalacjach jest podwyższane i/lub ulega chwilowym wahaniom. Należy również pamiętać o niezależnym zabezpieczeniu wewnętrznych instalacji wody pitnej, tak by wyeliminować ryzyko wewnętrznego skażenia w obrębie zakładu. W celu doboru właściwych zespołów zabezpieczających, należy przeprowadzić szczegółową analizę wykorzystania wody do celów technologicznych.
• Instalacja grzewcza
		Przyłącze do napełniania zładu ciepłowniczego: dobór (XY) w zależności od kategorii płynu - jeśli płyn w zładzie nie posiada inhibi- torów: CA2096, - jeśli płyn w zładzie posiada inhibitory: BABM, BA4760
Uzasadnienie: Instalacja grzewcza, tak jak każda instalacja technologiczna, musi zostać poprzedzona odpowiednim zabezpieczeniem antyskażeniowym. W obrębie każdego obiektu, traktowana jest ona jako instalacja wewnętrzna, wobec czego należy stosować niezależne zabezpieczenie (wymóg taki nakłada norma PN-EN806-2). Punkt zabezpieczenia usytuowany powinien być na przewodzie doprowadzającym wodę do instalacji grzewczej. Potencjalnie cofający się płyn sklasyfikowano w kategorii 3 (jeśli nie ma inhibitorów korozji) lub kategorii 4 (gdy zawiera inhibitory)